रुसी राष्ट्रपति भ्लादिमिर पुटिनले युक्रेनमा जारी संकटको बीचमा आफ्नो सेनालाई आणविक हतियारसहितका प्रतिरोधात्मक बलहरूलाई विशेष सतर्कतामा राख्न आदेश दिएका छन् ।
पुटिनले आफ्ना रक्षा प्रमुखहरूलाई ‘पश्चिमबाट आएका आक्रामक बयानहरूले त्यसो गर्न आवश्यक भएको’ भनी बताएका छन् ।
उनकाे मतलब रूसले आणविक हतियार प्रयोग गर्न चाहन्छ भन्ने होइन । तर उनको घोषणाले विश्वमा परमाणु हतियारको चर्चा सुरु भएको छ ।
शीतयुद्धकालदेखि आणविक हतियारको भण्डारमा निकै कमी आएको भएता पनि विश्वमा अहिले पनि सयौँ आणविक हतियार छन् जसलाई छोटो समयमा नै ‘फायर’ गर्न सकिन्छ ।
के हो आणविक हतियार ?
यी धेरै शक्तिशाली विस्फोटक वा बम हुन् ।
यी बमहरूले परमाणुको परमाणु वा परमाणु कणहरू तोडेर वा जोडिएर आफ्नो शक्ति प्राप्त गर्छन्, जसलाई विज्ञानको भाषामा ‘फ्युजन वा विखण्डन’ भनिन्छ ।
आणविक हतियारको प्रयोगले ठूलो मात्रामा रेडियशन वा विकिरण निस्कन्छ र यसैले विस्फोट पछि यसको प्रभाव धेरै समयसम्म रहन्छ ।
आणविक हतियार प्रयोग भएको छ ?
विश्वमा अहिलेसम्म दुईपटक परमाणु बम आक्रमण भइसकेको छ, जसले ठूलो क्षति पुर्याएको छ ।
यी दुवै हमला ७७ वर्षअघि अमेरिकाले जापानका दुई सहरमा परमाणु बम खसालेको थियो ।
अगस्ट ६ मा अमेरिकाले जापानको हिरोसिमा सहर नागासाकीमा ९ अगस्टमा परमाणु बम खसालेको थियो ।
हिरोसिमामा ८० हजारभन्दा बढी र नागासाकीमा ७० हजारभन्दा बढीको मृत्यु भएको विश्वास गरिन्छ ।
कुन देशसँग परमाणु हतियार छ ?
हाल विश्वका ९ देशसँग आणविक हतियार छन् ।
यी देशहरूमा अमेरिका, बेलायत, रुस, फ्रान्स, चीन, भारत, पाकिस्तान, इजरायल र उत्तर कोरिया हुन् ।
आणविक हतियारको बारेमा कुनै पनि देशले मुख खोल्दैनन् तर आणविक शक्ति सम्पन्न देशको सेनासँग ९ हजारभन्दा बढी आणविक हतियार रहेको विश्वास गरिन्छ ।
स्वीडेनमा आधारित थिंक ट्याङ्क ‘स्टकहोम इन्टरनेशनल पीस रिसर्च इन्स्टिच्युट’ (सिप्रि) ले गत वर्षको एक प्रतिवेदनमा यी ९ देशहरूसँग २०२० को सुरुमा करिब १३ हजार ४०० आणविक हतियार रहेको बताएको थियो । जसमध्ये तीन हजार ७२० हतियार उनीहरुकाे सेनासँग छ ।
सिप्रीका अनुसार यीमध्ये करिब १८०० हतियार हाइ अलर्टमा रहेका छन्, अर्थात् केही समयमै फायर गर्न सकिन्छ ।
तीमध्ये अधिकांश हतियार अमेरिका र रुससँग छन् । सिप्रीको प्रतिवेदनअनुसार सन् २०२० सम्म अमेरिकासँग ५ हजार ८ सय र रुससँग ६ हजार ३ सय ७५ आणविक हतियार थिए ।
यी देशसँग आणविक हतियार किन ?
१९७० मा, परमाणु हतियारको संख्या सीमित गर्न १९० देशहरू बीच परमाणु ‘अप्रसार सन्धि’ वा एनपीटी सन्धि लागू भयो ।
यसमा अमेरिका, रुस, बेलायत, फ्रान्स र चीन पनि सामेल थिए । तर भारत, पाकिस्तान र इजरायलले यसमा कहिल्यै हस्ताक्षर गरेनन् र उत्तर कोरियाले सन् २००३ मा यसबाट फिर्ता लिएको थियो ।
यस सन्धि अन्तर्गत सन् १९६७ अघि आणविक हतियार परीक्षण गरेका पाँच देशलाई मात्रै सन्धि लागू हुने वर्ष तोकिएको थियो ।
ती देशहरू थिए- अमेरिका, रुस, फ्रान्स, बेलायत र चीन।
सन्धिमा भनिएको थियो, यी देशहरूले आफ्नो हतियारको सङ्कलन सदाका लागि राख्न सक्दैनन्, अर्थात् उनीहरूले यसलाई घटाउँदै लैजानुपर्नेछ ।
यससँगै यी देशबाहेक अन्य सबै देशलाई आणविक हतियार बनाउन प्रतिबन्ध लगाइएको छ ।
यो सन्धिपछि अमेरिका, बेलायत र रुसले आफ्ना हतियारको संख्या घटाए ।
तर फ्रान्स र इजरायलको हतियारको संख्या लगभग उस्तै रहेको बताइएको छ ।
यसैबीच, भारत, पाकिस्तान, चीन र उत्तर कोरियाको बारेमा, अमेरिकी वैज्ञानिक महासंघले यी देशहरूले आफ्ना आणविक हतियारहरूको संख्या बढाइरहेको बताएको छ ।
-बीबीसी हिन्दीबाट
