नेपालको मध्यपहाडी भेगमा बसेर आधुनिक प्रविधि र वैज्ञानिक दृष्टिकोणको साथ कृषि व्यवसायलाई आत्मनिर्भर बनाएका किसानमध्ये मदन कुमार क्षेत्री एक उल्लेखनीय उदाहरण हुन्। उनी गुल्मी जिल्लाको धुर्कोट गाउँपालिका -१, नयाँगाउँमा ‘कालिकोटे कृषि तथा नर्सरी फर्म’ सञ्चालन गर्दै आएका छन्। क्षेत्री पेशाले कृषि प्राविधिक भए पनि उनले परम्परागत खेती मात्र होइन, आधुनिक प्रविधि र व्यवस्थित योजना मार्फत व्यावसायिक कृषिमा आफ्नो पहिचान बनाउन सफल भएका छन्।
उनका अनुसार, यदि मेहनत, अध्ययन र आधुनिक प्रविधिको संयोजन गरियो भने गाउँमै बसेर पनि उज्ज्वल भविष्य निर्माण गर्न सकिन्छ। क्षेत्री अहिले २६ वर्षका छन्। नयाँगाउँमा उनको उमेरको युवा निकै कम छन्, तर उनले उदाहरण प्रस्तुत गर्दै देखाएका छन् कि आफ्नो गाउँमै बसेर पनि आत्मनिर्भर र सफल कृषि व्यवसाय सम्भव छ। उनले विदेश जाने विकल्प नहेरी, गाउँमै रहेर आफ्नो कृषि उद्यमलाई व्यवस्थित र वैज्ञानिक दृष्टिकोणमा अघि बढाइरहेका छन्।
कालिकोटे कृषि तथा नर्सरी फर्ममा फलफूल, तरकारी र औषधिजन्य बिरुवा उत्पादन मुख्य कार्य हो। कागती, सुन्तला, किवी, स्याउ, आँप, एभोकाडो, लिची, आरुबखडा लगायत १०० भन्दा बढी प्रजातिका बिरुवा उत्पादन गरिन्छ। यही वर्ष मात्र उनले झन्डै १६ लाख रुपैयाँ बराबरको बिरुवा बिक्री गरेर उल्लेखनीय आर्थिक सफलता हासिल गरेका छन्। यससँगै वर्षिक करिब २ लाख ५० हजार रुपैयाँ बराबरको सुन्तलाको फल बिक्री पनि भएको छ। उनको फर्ममा अहिले १३ घार मौरी छन्, जसले मह उत्पादन मात्र होइन, परागणमार्फत फलफूल तथा तरकारीको उत्पादनमा समेत महत्वपूर्ण योगदान पुर्याइरहेको छ।
क्षेत्रीको फर्ममा तीनवटा जालिघर, एकवटा टनेल, २५ हजार लिटर क्षमताको पानी सञ्चयन पोखरी, र भर्मिकम्पोस्ट उत्पादनका चार वटा बेड छन्। वर्षमा २० क्विन्टल गड्यौले मल तयार हुन्छ, जुन केजि ४० रुपैयाँमा बिक्री हुन्छ। यस संरचनाले जैविक खेतीमा गुणस्तरीय उत्पादन सुनिश्चित गरेको छ। फर्म सञ्चालनमा एक स्थायी कामदार कार्यरत छन् भने मौसम अनुसार धेरै अस्थायी कामदार राखिन्छन्। यसले उत्पादन र व्यवस्थापन दुवैलाई व्यवस्थित र प्रभावकारी बनाएको छ। क्षेत्रीले आफ्नो अनुभव, ज्ञान र सीप स्थानीय किसानसँग बाँड्दै आएका छन्।
उनले फलफूल कलमी प्रविधि, जैविक मल उत्पादन, मौरीपालन तथा बिरुवा व्यवस्थापनसम्बन्धी तालिम दिँदै आएका छन्। यसले स्थानीय किसानलाई प्रत्यक्ष लाभ पुर्याएको छ र उनीहरूको उत्पादन क्षमतामा सुधार ल्याएको छ। उनको लक्ष्य आगामी वर्षमा नर्सरीलाई जिल्लाभरकै नमूना नर्सरीमा रूपान्तरण गर्नु हो। उनले भनेका छन्, “गाउँमै बसेर आत्मनिर्भर कृषिमा लाग्न सके विदेश जानुपर्ने आवश्यकता कम हुन्छ। कृषि व्यवसायमा व्यवस्थित योजना, वैज्ञानिक प्रविधि र निरन्तर अभ्यासले मात्र दीर्घकालीन सफलता सम्भव छ।” विदेश पलायनको प्रवृत्ति बढिरहेका बेला क्षेत्रीको उदाहरणले देखाउँछ कि गाउँमै बसेर पनि आधुनिक, व्यावसायिक र आत्मनिर्भर खेती सम्भव छ। मौरीपालनदेखि नर्सरी व्यवस्थापनसम्मका उनका प्रयासले केवल व्यक्तिगत लाभ मात्र नभई समाजमा आत्मनिर्भर कृषिप्रतिको विश्वास र प्रेरणा जगाइरहेको छ।
क्षेत्रीको अनुभवले ग्रामीण युवा, स्थानीय किसान र कृषि व्यवसायिक समुदायलाई मार्गदर्शन प्रदान गर्दछ। उनका दृष्टान्तले देखाउँछ कि मेहनत, योजना र वैज्ञानिक दृष्टिकोणले मात्र गाउँमै बसेर पनि आर्थिक समृद्धि, रोजगारी सिर्जना र दीर्घकालीन विकास सम्भव छ ।
