नेपाल र भारतबीचको सम्बन्ध पछिल्ला वर्षहरूमा बहुपक्षीय रूपमा विस्तार भइरहेको छ । आर्थिक, सांस्कृतिक र राजनीतिक सम्बन्धसँगै खेलकुद क्षेत्र पनि दुई देशको कूटनीतिक सम्बन्ध प्रगाढ बनाउने माध्यम बन्न थालेको छ ।
यही सन्दर्भमा, नेपालको राष्ट्रिय क्रिकेट टोली आगामी अगस्ट २० देखि सेप्टेम्बर ४ सम्म भारतको बैंगलोरस्थित बीसीसीआईको ‘सेन्टर अफ एक्सिलेन्स’ मा विशेष प्रशिक्षण लिने भएको छ । यो प्रशिक्षण ओमानमा हुने आईसीसी पुरुष टी–२० विश्वकप छनोटको तयारीका लागि आयोजना गरिएको हो ।
भारतको विदेश मन्त्रालय, बीसीसीआई र नेपाल क्रिकेट संघ (क्यान)को समन्वयमा सञ्चालन हुने यो कार्यक्रम भारतको ‘नेबरहुड फस्ट’ नीतिअन्तर्गत नेपालसँगको सम्बन्ध मजबुत बनाउने रणनीतिक पहलका रूपमा लिइएको छ ।
पछिल्ला दुई वर्षयता भारतले नेपाली क्रिकेटलाई नियमित सहयोग गर्दै आएको छ । यसै वर्षको सुरूमा भारतका विदेशमन्त्री एस. जयशंकरले नेपाली टोली र क्यान प्रतिनिधिसँग भेट गरी सहयोगको प्रतिबद्धता जनाएका थिए ।
महिला र यू–१९ टोलीहरूलाई समेत भारतले प्रशिक्षणको अवसर दिएको छ । थाइल्याण्डमा भएको एसिया वुमेन्स वर्ल्ड कप क्वालिफायर्सको तयारीका क्रममा नेपाली महिला टोलीले दिल्लीमा विशेष प्रशिक्षण लिएको थियो । साथै, भोपाललगायत भारतका विभिन्न सहरमा नेपाली युवा खेलाडीका लागि प्रशिक्षण क्याम्प सञ्चालन भएका छन् ।
खेलकुदमार्फत प्रगाढ बन्दै गएको नेपाल–भारत सम्बन्धलाई प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओलीको आसन्न भारत भ्रमणले अझ सशक्त बनाउने अपेक्षा गरिएको छ ।
प्रधानमन्त्री ओलीले हालै कश्मीरको पहलगाममा भएको आतङ्कवादी हमलापछि भारतीय प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदीलाई टेलिफोनमार्फत समवेदना प्रकट गरेका थिए, जुन सकारात्मक कूटनीतिक सन्देशका रूपमा लिइएको छ । यसअघि पनि दुई प्रधानमन्त्रीबीच बैंककमा आयोजित बिमस्टेक सम्मेलनमा भेटवार्ता भएको थियो ।
१७ सय किलोमिटरभन्दा लामो खुला सीमा, साझा सांस्कृतिक इतिहास र पारिवारिक सम्बन्धले बाँधिएका भारत र नेपालबीच पछिल्ला १० वर्षमा राष्ट्राध्यक्ष तथा सरकार प्रमुखस्तरका १७ भ्रमणहरू सम्पन्न भइसकेका छन् । यस्तो नियमित उच्चस्तरीय संवादले दुई देशबीचको आपसी समझदारीलाई अझ बलियो बनाउने विश्वास गरिएको छ ।
भारत विश्व क्रिकेटको शक्ति केन्द्र हो । बीसीसीआईसँग उच्चस्तरीय संरचना, प्राविधिक क्षमता, प्रशिक्षक र अन्तर्राष्ट्रिय स्तरको पूर्वाधार छन् । त्यस्तो शक्तिशाली छिमेकीबाट नेपालले अहिलेसम्म उल्लेखनीय लाभ लिन नसक्नु दुर्भाग्यपूर्ण हो । नेपाली क्रिकेट अझै पनि पूर्वाधार, व्यवस्थापन र प्रतिस्पर्धात्मक लिगको अभावमा छ । भारतसँगको सहकार्यले नेपाली क्रिकेटलाई आवश्यक गति र गुणस्तर दिन सक्छ ।
नेपाल र भारतबीचको भाषिक, सांस्कृतिक र सामाजिक निकटताले नेपाली खेलाडीलाई भारतमा प्रशिक्षण लिँदा सहजता दिन्छ । भारतमा खेलेको अनुभवले उनीहरूको रणनीति, आत्मविश्वास र प्रतिस्पर्धात्मक क्षमता बढाउँछ । विशेष गरी यू–१९, महिला टोली र फ्रेन्चाइज लिगमा भारतसँगको नियमित सहकार्यले दीर्घकालीन सुधार ल्याउन सक्छ ।
नेपालले भने अझै पनि भारतसँग क्रिकेटका बारेमा गम्भीर संवाद गर्न सकेको छैन । परराष्ट्र मन्त्रालयदेखि राष्ट्रिय खेलकुद परिषद् (राखेप) सम्मका निकायमा खेलकुद कूटनीति (स्पोर्ट्स डिप्लोमेसी) बुझ्ने दक्ष जनशक्ति नहुनु प्रमुख कमजोरी हो । खेल बुझ्ने मात्र पर्याप्त हुँदैन , खेलकुदलाई कूटनीतिक रूपमा प्रस्तुत गर्ने सीप आवश्यक पर्छ । तर नेपाल अझै पनि खेलकुदलाई द्विपक्षीय सम्बन्धको एजेन्डामा राख्न हिच्किचाइरहेको छ ।
आजको विश्वमा खेलकुद केवल मनोरञ्जन नभई अर्थतन्त्रको महत्वपूर्ण अङ्ग बनेको छ । खेलकुदमा लगानी, ब्रान्डिङ, टेलिकास्ट र मार्केटिङमार्फत ठूलो आर्थिक गतिविधि हुन्छ । खेलकुदलाई लिएर देशहरूबीचको सम्बन्ध थप बलियो बनाउन सकिन्छ भन्ने बुझाइ भारतमा छ, तर नेपालमा त्यो चेतना अझै पर्याप्त रूपमा विकसित भएको छैन ।
यसबीच भारतले नेपाली क्रिकेटमा सहयोग नगरेको भने होइन । तर ती प्रयासहरू मुख्यतः एकपक्षीय र अनौपचारिक प्रकृतिका छन् । ती प्रयासहरूलाई दीर्घकालीन साझेदारीमा परिणत गर्न नेपाल स्वयंले गम्भीर पहल गर्नुपर्छ । त्यसका लागि नेपालले स्पष्ट प्राथमिकता तय गरेर भारतसँग औपचारिक प्रस्ताव र रणनीति तयार गर्न आवश्यक छ ।
भारतको सहकार्यका प्रमुख कदमहरू:
२०१३
– भारत सरकारले नेपाल क्रिकेट संघ (क्यान) लाई यातायातका लागि बस प्रदान गर्यो।
२०२३
– अक्टोबरमा काठमाडौंस्थित भारतीय दूतावासले बीपी कोइराला भारत नेपाल फाउन्डेसन र एसजेभीएन लिमिटेडमार्फत व्यावसायिक खेल सामग्री प्रदान गर्यो – खेलाडीका लागि किट, बल, प्याड र प्रशिक्षण उपकरण।
२०२४
– जनवरी: भारतका विदेशमन्त्री डा. एस. जयशंकरले काठमाडौंमा नेपाली राष्ट्रिय टोलीसँग भेट गर्दै सहयोगको प्रतिबद्धता जनाए।
– अप्रिल: बरोडा र गुजरात क्रिकेट संघसँग त्रिकोणात्मक अभ्यास शृङ्खला।
– अगस्ट: बेंगलुरुस्थित बीसीसीआई सेन्टर अफ एक्सिलेन्समा प्रशिक्षण शिविर।
२०२५
– मार्च: भारतले यू–१९ टोलीबीच अभ्यास शृङ्खला आयोजना गर्यो, जसले नेपाली टोलीलाई आईसीसी यू–१९ विश्वकप छनोटको तयारी गरायो।
– अप्रिल–मे: नेपाल महिला टोली दिल्लीमा प्रशिक्षण शिविरमा सहभागी भई थाइल्याण्डमा भएको आईसीसी महिला विश्वकप एसिया छनोटको फाइनलसम्म पुग्यो।
– जुलाई–अगस्ट: नेपाल पुरुष टोलीको लागि बेंगलुरुमा दुई हप्ते विशेष शिविर सञ्चालन, जसले अक्टोबरमा ओमानमा हुने टी–२० विश्वकप छनोटको तयारीलाई लक्ष्य राखेको छ।
– जुलाई: भारतीय दूतावासमार्फत ३ जना यू–१९ क्रिकेटरलाई भोपालमा एक महिनाको व्यावसायिक प्रशिक्षणमा सहभागी गराइयो।
यी सबै गतिविधि र सम्भावनालाई दृष्टिगत गर्दा नेपालले अब भारतसँगको सम्बन्धलाई खेलकुद कूटनीतिको नयाँ युगमा प्रवेश गराउने समय आएको छ । क्रिकेटको माध्यमबाट दुई देशबीचको सम्बन्ध अझ प्रगाढ बनाउँदै नेपाली क्रिकेटलाई अन्तर्राष्ट्रिय स्तरमा पुर्याउन सकिन्छ ।
