म पश्चिम म्यानमारको ‘न्गा येन्ट चेन्ज’ भन्ने गाउँबाट आएको हुँ । त्यहाँ मेरो सुखी र शान्त बाल्यकाल बित्यो । मेरो बुबाको चलेको पसल थियो । म मेरा बाआमा र छ जना भाइबहिनीसँग आँप, नरिवल र केराको रूखले घेरिएका फराकिलो घरमा बस्थ्यौं । कहिलेकाही हात्तीहरू हाम्रो गाउँ घुम्थे र फर्किएर जङ्गल जान्थे ।
म बालक हुँदा यहाँ हाम्रो जीवनमा कुनै साम्प्रदायिक हिंसा थिएन । हामी मुस्लिम रोहिंग्या र उनीहरू बौद्धमार्गी भए पनि हाम्रा छिमेकीसँग कुनै ठूलो समस्या थिएन ।
उदाहरणका लागि रखाइन गाउँमा मेरा धेरै साथीहरू थिए । प्रायः हामी गाउँको बीचमा रहेको खेल मैदानमा भेट्थ्यौं र ‘चिन्लोन’ भन्ने यहाँको चर्चित बल खेल्थ्यौं । हामी सँगै धेरै रमाइलो गर्थौं ।
अब, त्यो रमणीय जीवन, आशा र आनन्द रहेन, मात्र दूरको सम्झना ।
विगत ६ वर्षदेखि म्यानमारको सेनाले रोहिंग्या गाउँहरूमा ‘क्लियरेन्स अपरेसन’ सञ्चालन गर्न थालेदेखि म बंगलादेशको ‘कक्स बजार’ नामक शरणार्थी शिविरमा बस्दै आएको छु । यो संसारको यस्तो ठूलो बस्ती हो, जहाँ करिब एक लाख मानिसहरू रहेका छन् । उनीहरू बाँस र त्रिपालबाट बनेका स–साना आश्रयमा बसिरहेका छन् । यहाँ मेरो दैनिक जीवन सङ्घर्षमय छ । हामीसँग पर्याप्त पिउने सफा पानी र खाना छैन ।
यहाँ आगलागी भएको छ, यहाँ हत्या भएको छ । हामी यहाँ सुरक्षित महसुस गर्न सक्दैनौं ।
हामी कसरी यहाँ पुग्यौं ?
म फेसबुकलाई आरोप लगाउँछु, यसको मूल कम्पनी मेटा हो । यो सबै पछाडिका व्यक्ति मार्ग जुकरबर्ग हुन् । म्यानमारका सेनाले हामीलाई नरकसम्म पु¥याउने अवस्था सिर्जना गरेको दोष उनलाई जान्छ । सामाजिक सञ्जाल कम्पनीले आफ्ना पृष्ठहरूमा रोहिंग्या विरोधी भावनाहरू फैलाउन अनुमति दियो । यसको एल्गोरिदमले असन्तुलनलाई बढवा दियो, जुन हिंसामा परिणत भयो ।
पक्कै, म्यानमारमा रोहिंग्या र रखाइन समुदायबीच तनावको इतिहास छ । तर, मेरो व्यक्तिगत भोगाइमा फेसबुक र स्मार्ट फोन नहुँदासम्म कुनै दिन पनि हाम्रा जनताबीच शत्रुता थिएन । यी सामाजिक सञ्जालले राजनीतिज्ञहरू, कट्टरपन्थीहरू र अवसरवादीहरूलाई हाम्रा जनता विरुद्ध घृणा प्रचार गर्न सहयोग गरेको छ ।
सन् २०१२ मा म ११ वर्षका हुँदा पहिलोपटक फेसबुक घृणाको औजार हुनसक्छ भन्ने भन्ने महसुस गरे । रोहिंग्याको एक समूहले बौद्ध बालिकालाई बलात्कार गरी हत्या गरेको आरोप लागेको थियो । मेरो जानकारीमा त्यो जघन्य अपराध अझै समाधान भएको छैन । तर, प्रमाणको अभाव हुँदा मानिसहरूलाई हाम्रो समुदायमाथि दोष लगाउन रोक्न सकिएन । फेसबुकमा हाम्रा मानिस विरुद्ध घृणायुक्त भाषण सामान्य जस्तै भयो । त्यही समयदेखि रखाइनका छिमेकीहरूसँग हाम्रो न्यानो सम्बन्ध चिसिन थाल्यो ।
केही वर्षपछि सन् २०१६ को अन्त्यमा फेसबुकद्वारा फैलिएको रोहिंग्या विरोधी भावना वैधानिक हुँदै गयो । हाम्रो जीवनमा यसको प्रत्यक्ष असर पर्न थाल्यो ।
मेरा बुबा र केही अन्य आर्थिक रूपमा कमजोर भएका रोहिंग्याहरूलाई प्रहरी स्टेसनमा आक्रमण गरेको झुटो आरोप लगाइयो र ठूलो जरिवाना तिराइयो । मेरो काका अबुसुफियान र उनका छोरा बुशलाई जरिवाना नतिरेको भन्दै पक्राउ गरियो र बिना मुद्दा जेल चलाइयो ।
त्यतिखेरसम्म फेसबुकमा रोहिंग्याका बारेमा घृणित र स्लामविरोधी पोष्ट र सन्देशहरू सामान्य भइसकेका थिए । मैले ‘देश बचाउन’ र अवैध ‘बंगालीहरू’लाई बाहिर निकाल्नका लागि एकजुट हुन आह्वान गरेको छु । विशेषगरी एक घृणित सन्देशले भन्यो, ‘अवैधहरूको जन्मदर उच्च छ । यदी हामीले यसलाई निरन्तरता दियौं भने छिट्टै हाम्रो देशको राष्ट्रपतिले दाह्री राख्नुपर्नेछ ।’ मेरो रखाइन साथीहरूसँग चिनलोन खेल्ने दिनहरू साँच्चै सकियो ।
मैले यी सन्देशहरू फेसबुकलाई रिपोर्ट गरे, यहाँका अधिकारीहरूले केही गरेनन् । ती यथार्थ घृणित पोस्टहरू र सन्देशहरूले –के (फेसबुक) सामाजिक मापदण्ड उलङ्घन गर्दैनन् ?
केही समयपछि हत्या सुरु भयो ।
यो सन् २०१७ अगस्ट २५ देखि सुरुवात भएको हो ।
म त्यतिबेला १५ वर्षको मात्र थिए । राम्रो विद्यार्थी थिए, वकिल बन्ने आशा थियो ।
यो दिन बिहान म मेरो म्याट्रिकको परीक्षाका लागि चाँडै उठेको थिएँ । अचानक गोलीको आवाज सुने । उनीहरू गाउँको प्रहरी चौकीबाट आएका थिए । के गर्ने थाहा नभएपछि घरमै बस्यौं । करिब तीन घण्टासम्म गोलीको आवाज चल्यो । त्यतिन्जेल सेना पनि आइसकेको थियो ।
अन्ततः हामी बाहिर निस्क्यौं । स्थानीय बजारका पसले मोहम्मद शोमीम मारिएका थिए । मैले उनको शव सडकमा लडिरहेको देखेको छु ।
गाउँमा छापा मार्दा सुरक्षाकर्मीहरूले विस्फोटक पदार्थ पनि राखेका थिए । उनीहरूले गोप्यरुपमा काम गर्दा हामीलाई खतराका बारेमा थाहा थिएन । हुसेन अहमद नामका एक गाउँलले बम विस्फोट गराए । ठूलो आवाजसहित विस्फोटन हुँदा मेरो आँखा अगाडि नै उनको मृत्यु भयो ।
सबै जना डराए र धेरै जंगलमा लुक्न गए । केही परिवार भोलिपल्ट बंगलादेशतर्फ जान थाले, तर हामीले घरमै बस्ने निर्णय गरौं ।
केही समयमै सेनाले बाँकी सबै गाउँलेहरूलाई रेड क्रिसेन्ट अफिस नजिकैको मैदानमा भेला हुन आदेश दियो, हामी गएनौं । हामीलाई थाहा थियो, यदी हामी गयौं भने उनीहरूले पक्का मार्नेछन् । अन्य गाउँहरूमा रोहिंग्याहरूलाई उनीहरूले मारिरहेका सुनेका थियौं ।
हामीसँग विकल्पहरू समाप्त भइसके र म्यानमारमा सुरक्षा खोज्ने कुनै सम्भावना छैन भन्ने महसुस गर्दै हामीले पनि पैदलै बंगलादेशतर्फ जाने निर्णय गरौं । बाटोमा हामीले उजाड गाउँहरूका सडक र धानबारीमा अनगिन्ती लाशहरू देख्यौं । धेरै जसो घरहरूमा आगो लगाइएको थियो । चिसो वर्षाका समयमा हामीले जङ्गल र पहाड पार गरौं । हामीले धेरै दिन खान पाएनौं । १५ दिनपछि हामी बंगलादेश पुग्यौं ।
मेरो गाउँमा गोली चलेको ठीक वर्षपछि आज खचाखच भरिएको ‘कक्स बजार’ शरणार्थी शिविरमा बसिरहेको छु । म अझै पनि घर खोज्छु । एउटा फरक जीवनको सपना देख्छु, जहाँ म मेरो गाउँ फर्केर मेरो शिक्षा जारी रख्न सकुँ ।
म वकिल बन्ने सपना त्याग्न इन्कार गर्छु, तर युवा रोहिंग्याका लागि शिविरबाट भाग्ने अवसर धेरै कम छन् । हामीसँग शिक्षाको अधिकार छैन ।
फेसबुकले हामीलाई यहाँ ल्यायो । बारम्बार चेतावनी दिए पनि हामी रोहिंग्याहरू मात्र होइन, अन्तर्राष्ट्रिय गैरसरकारी संस्थाहरूले पनि गलत सूचना र गृणा फैलाउने भाषण रोक्न कुनै कदम चालेनन् । यो कार्यका लागि उसले जिम्मेवारी लिनुपर्छ र हामीलाई हाम्रो जीवन सही बाटोमा ल्याउन मद्दत गर्नुपर्छ ।
जुकरबर्ग र फेसबुक चलाउन मद्दत गर्नेहरूले ‘कक्स बजार’मा आएर हामीलाई भेट्नुपर्छ । उनीहरूले शिविरमा एक रात बिताउनुपर्छ र हामी कस्तो अवस्थामा छौं भनेर हेर्नुपर्छ । उनीहरूले मलाई र मेरा मानिसहरूलार्य के गरे भनेर बुझ्न सक्नुपर्छ । उनीहरूले हामीलाई मद्दत गर्नका लागि केही गर्न प्रोत्साहित गर्न सक्नुपर्छ ।
फेसबुकले नरसंहारमा ज्यान गुमाएकाहरूलाई फिर्ता ल्यान सक्दैन । बाँचेकाहरूलाई उनीहरूले म्यानमारमा पुनःस्थापना गराउन मद्दत गर्न सक्दैन । तर जुकरबर्गले अझै पनि हामीलाई मद्दत गर्न सक्छन् । कक्स बजारका युवाका लागि शैक्षिक कोष खडा गर्न सक्छन् । हामीलाई आफ्नो र जनताको उज्ज्वल भविष्य निर्माण गर्न मद्दत गर्न सक्छन् । उसको कम्पनीले हाम्रा मानिसहरूलाई दिएको हानीलाई ध्यानमा राख्दै यत्ती त गर्न सक्नुपर्छ ।
