काठमाडौँ । युक्रेन–रुस युद्धले निरन्तर रूपमै नयाँ अध्यायको सामना गरिरहेको छ। आइतबार बिहान रुसले युक्रेनमाथि अहिलेसम्मकै ठूला हवाई आक्रमण गरेको छ। यसमा कुल ८०५ ड्रोन र १३ मिसाइलको प्रयोग भएको अन्तर्राष्ट्रिय सञ्चारमाध्यमले जनाएका छन्।
युक्रेनको वायुसेनाले प्रतिवाद स्वरूप ७५१ ड्रोन आकाशमै नष्ट गरेको तर ठूलो संख्यामा कयाैँ मिसाइल र ड्रोन विभिन्न ठाउँहरूमा खसेको पुष्टि गरेको छ। युक्रेनकी प्रधानमन्त्री यूलिया स्विरिडेन्कोले कीएभस्थित क्याबिनेट भवनमाथि आइतबार बिहान भएको आक्रमणको पुष्टि गरेकी छन्। युक्रेनको मुख्य सरकारी भवन सीधै निशानामा परेको यो पहिलोपटक हो।
रुस–युक्रेन युद्धको पृष्ठभूमि २०१४ सालमा क्राइमिया कब्जाबाट सुरु भएको हो। सोही वर्षदेखि पूर्वी युक्रेनको डोनबास क्षेत्रमा रूस समर्थित विद्रोहीहरू सक्रिय भए र त्यसले हजारौँको ज्यान लिएको थियो। तर २०२२ फेब्रुअरी २४ मा रुसले युक्रेनमाथि पूर्ण आक्रमण सुरु गरेपछि यो संघर्ष विश्वव्यापी असर पर्ने स्तरमा पुगेको हो। सुरुमा रुसले राजधानी कीएभ कब्जा गर्ने प्रयास गर्यो, तर युक्रेनी प्रतिरोध र पश्चिमी सहयोगका कारण त्यो योजना असफल भयो।
युद्धको स्वरूप समयसँगै बदलिँदै गएको छ। प्रारम्भमा जमिनमै केन्द्रित ट्यांक, तोप र सैनिक भिडन्त प्रमुख थिए। तर अहिले युद्ध अधिकतर हवाई आक्रमण, मिसाइल र ड्रोन प्रयोगमा आधारित बनेको छ। रुसले लामो दूरीबाट युक्रेनका शहर र आधारभूत संरचनाहरूलाई लगातार आक्रमण गर्ने रणनीति अपनाइरहेको छ। ऊर्जा प्रणाली, जलविद्युत्, रेल सञ्जाल र सरकारी भवनहरू बारम्बार निशानामा परिरहेका छन्।
आइतबार आक्रमण विशेष रूपमा ऐतिहासिक मानिन्छ किनभने पहिलोपटक युक्रेनको क्याबिनेट अफ मिनिस्टर्स भवन नै सीधै लक्षित भएको हो। भवनको छाना र माथिल्लो तलामा क्षति पुगेको छ र आगो लागेको छ, जसलाई नियन्त्रणमा लिन उद्धारकर्मीहरू खटिएका छन्। कीएभका अन्य क्षेत्रमा पनि गोदाम, आवासीय भवन र अन्य संरचना प्रभावित भएका छन्। अहिलेसम्मको विवरणअनुसार तीन जनाको मृत्यु भएको छ, जसमा एक नवजात शिशु पनि परेकाे अन्तर्राष्ट्रिय सञ्चारमाध्यमले उल्लेख गरेका छन्।
युद्ध सुरु भएदेखि रुसले ९ हजारभन्दा बढी मिसाइल र १४ हजारभन्दा बढी ड्रोन प्रयोग गरिसकेको छ। ती मध्ये करिब ७० प्रतिशतलाई युक्रेनले आकाशमै खसाल्न सफल भएको दाबी गरिएको छ। तर यथार्थमा ठूलो संख्यामा मिसाइल र ड्रोन अझै पनि लक्ष्यमा पुगिरहेका छन् र यसले नागरिक जनजीवनलाई अत्यन्त कठिन बनाएको छ। विशेष गरी २०२४ को जाडोयाममा रुसले ऊर्जा प्रणालीलाई ठूलो क्षति पुर्याउँदा लाखौँ युक्रेनी नागरिक अन्धकार र कठोर चिसोमा बस्न बाध्य भएका थिए।
युक्रेनले आफ्नो रक्षा प्रणालीलाई अझ बलियो बनाउन पश्चिमी देशहरूको सहयोगमा भर परिरहेको छ। अमेरिकाबाट प्राप्त प्याट्रियट प्रणाली, जर्मनीको आइरिस-टी, र नर्वे तथा अमेरिकाको नासम्सजस्ता आधुनिक हवाई रक्षा प्रणालीहरूले राजधानी र अन्य रणनीतिक क्षेत्रहरूलाई आंशिक रूपमा सुरक्षित बनाएका छन्। तर लामो युद्धका कारण पश्चिमी सहयोग क्रमशः घट्दै गएको देखिन्छ। यही कारण राष्ट्रपति भोलोदिमिर जेलेन्स्कीले देशभित्रै हतियार उत्पादनलाई प्राथमिकता दिएका छन्। उनका अनुसार अहिले प्रयोग भइरहेको करिब साठ प्रतिशत हतियार घरेलु उत्पादनमै भर पर्न थालेको छ, जसमा ड्रोन विशेष रूपमा अगाडि छन्।
मानविय क्षति भने निरन्तर बढ्दो क्रममा छ। संयुक्त राष्ट्रसंघका तथ्याङ्क अनुसार युद्ध सुरु भएदेखि हजारौँ नागरिक मारिएका छन् र लाखौँ विस्थापित भएका छन्। लाखौँ शरणार्थी युरोपेली देशहरूमा पुगेका छन् भने युक्रेनको आन्तरिक अर्थतन्त्रमा करिब ३० देखि ४० प्रतिशत गिरावट आएको छ। पुनर्निर्माण खर्च मात्रै करिब ४८० अर्ब डलरभन्दा बढी लाग्ने अनुमान गरिएको छ।
रूसको दृष्टिकोणमा भने यो आक्रमणलाई ‘विशेष सैन्य अभियान’ भनिएको छ। रुसले युक्रेनमा रूसी भाषी जनतालाई सुरक्षित गर्न, नाटोको विस्तार रोक्न र युक्रेनलाई निष्पक्ष देश बनाउन यो कदम चालेको दाबी गर्छ। तर अन्तर्राष्ट्रिय समुदायले यसलाई युक्रेनको सार्वभौमिकता माथिको प्रत्यक्ष अतिक्रमणका रूपमा हेरेको छ।
यस युद्धले विश्वव्यापी असर पनि पारिरहेको छ। युरोपमा ऊर्जा संकट गहिरिएको छ, ग्यास र पेट्रोलियमको मूल्य बढेको छ। युक्रेनलाई ‘युरोपको अन्नको भण्डार’ मानिन्छ, त्यसैले युद्धले विश्वव्यापी खाद्य आपूर्ति श्रृंखला बिगारेर अफ्रिका र एसियाका धेरै मुलुकमा अन्न संकट ल्याएको छ। साथै, नाटो र रूसबीच प्रत्यक्ष भिडन्त हुने सम्भावनाले समय–समयमा तेस्रो विश्वयुद्धको त्रास पनि बढाएको छ।
समग्रमा, युद्ध अहिले चौथो वर्षमा प्रवेश गर्दा थकाउने युद्ध (war of attrition) को रुप लिन थालेको छ। रुस निरन्तर आक्रमण गरेर युक्रेनको संरचना र जनजीवनलाई कमजोर बनाउन चाहन्छ भने युक्रेन आत्मनिर्भर उत्पादन र अन्तर्राष्ट्रिय सहयोगमार्फत प्रतिरोधमा अडिएको छ। हालै भएको ८०५ ड्रोन र १३ मिसाइलको आक्रमण यसै संघर्षको चरम उदाहरण हो, जसले युद्धलाई अझै दीर्घकालीन र जटिल बनाउने संकेत गरेको छ।
रुसको हालैको आक्रमणप्रति विश्व समुदायले तीव्र अस्वीकृति र भर्त्सना व्यक्त गरेका छन्। यूरोपियन यूनियन, नाटो, र युरोपका नेताहरूले यसलाई ‘सामान्य नागरिकहरूमाथि जानबुझेर लक्षित गरिएको युद्ध अपराध’ को रूपमा व्याख्या गरेका छन्। युक्रेनी नेताहरू, विशेष गरी राष्ट्रपति जेलेन्स्की र प्रधानमन्त्री स्विरिडेन्कोले थप प्रतिबन्धहरू र रक्षा सहायता तुरुन्त उपलब्ध गराउन पश्चिमी मित्र राष्ट्रहरूलाई जोडदार अनुरोध गरेका छन्।
राष्ट्रसंघीय स्तरमा पनि नागरिक क्षति र संरचनात्मक विनाश बुझेपछि मानवीय प्रतिक्रिया र बचाव कार्यमा तीव्रता ल्याउन दबाब निरन्तर बढिरहेको छ। यूक्रेनका समर्थक देशहरूले स्ट्यान्डर्ड कूटनीतिक टोनमा मात्र सीमित नभई थप सैन्य, आर्थिक, र वित्तीय कदमहरू उठाउन आवश्यक भएको जोड दिएका छन्।
रुसको निरन्तर आक्रमणले पश्चिमी मुलुकहरूलाई उर्जारूपमा कठोर प्रतिबन्धहरू थप लागू गर्न प्रेरित गरिरहेको छ। युरोपेली देशहरूले रुसको ऊर्जा आयमा कटौती गर्दै, यसले उपलब्ध संसाधनहरू युद्धमा प्रयोग गर्नबाट रोक्न खोजिरहेको छ। नाटो र ईयूका उच्च अधिकारीहरूले युक्रेनलाई प्रतिरक्षा प्रणाली र हवाई सुरक्षा उपकरण थप उपलब्ध गराउने प्रतिबद्धता दोहोर्याएका छन्।
